Ενώ αγαπούμε την κωμωδία, κάποιοι φοβούνται το κωμικό στοιχείο στις δικές τους ιστορίες. Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί; Όλοι μας αφηγούμαστε καθημερινά προσωπικές ιστορίες για να μοιραστούμε εμπειρίες. Ωστόσο, πολλοί από εμάς αποφεύγουν να διακωμωδήσουν δύσκολες καταστάσεις μέσα στις οποίες βρέθηκαν, ακόμη κι όταν αυτές δεν μοιάζουν να είναι πια απειλητικές. Όταν το βίωμά μας προκαλεί γέλιο, νιώθουμε να τσαλακώνεται η εικόνα μας. Είναι σαν να γλιστράμε στον δρόμο και αφού βεβαιωθούμε ότι δεν χτυπήσαμε, να βλέπουμε τους άλλους να γελούνε με μας. Μπορούμε να επιλέξουμε να θυμώσουμε ή να γελάσουμε μαζί τους. Όταν αντιμετωπίζουμε τις αντιξοότητες της ζωής με χαμόγελο και οι άλλοι βλέπουν να αντιδρούμε με χιούμορ ενάντια στους φόβους μας, δημιουργείται μια σχέση θαυμασμού. Μπορούμε να παραμείνουμε σοβαροί μέσα στις δυσκολίες ή να επιλέξουμε να εκπλήξουμε τους άλλους με μια διαφορετική οπτική της ζωής.
Τι μας προσφέρει
Όσοι αποτολμούν το κωμικό στοιχείο στις ιστορίες τους και τελικά πετυχαίνουν τον στόχο τους, αποζημιώνονται πλουσιοπάροχα. Στην αφήγηση ιστοριών, στην διδασκαλία και γενικά στην επικοινωνία των ανθρώπων, το χιούμορ ενδυναμώνει την μετάδοση των μηνυμάτων και την κατανόηση των καταστάσεων μέσα από τις αντιθέσεις και τις ανατροπές. Ότι μαθαίνουμε μέσα από μια κωμική κατάσταση, εμπεδώνεται καλύτερα. Η έκπληξη από μια ανατροπή, το μη αναμενόμενο καταγράφεται ευχάριστα και δυναμικά στην μνήμη μας. Δημιουργεί προσμονή για περισσότερη χαρά, ψυχαγωγία και λύτρωση. Είτε είναι ένα θέμα θάρρους απέναντι στην ζωή, είτε ενός τοίχους προστασίας, είτε ευφυίας, πρέπει να το παραδεχτούμε ότι το κωμικό στοιχείο έχει κάτι το μαγικό. Μειώνει τις διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους, τους φέρνει πιο κοντά και χτίζει την εμπιστοσύνη ανάμεσά τους.
Η κωμωδία και το δράμα, οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος.
«Life is a tragedy when seen in close-up, but a comedy in long-shot.» είχε πει ο Charlie Chaplin. Όταν ζούμε τα προβλήματα από κοντά και η τελευταία οδυνηρή τους λεπτομέρεια μοιάζει τεράστια και απειλητική. Όμως όσο απομακρύνονται από εμάς γίνονται μικρά και το γέλιο γίνεται ασπίδα, μας δυναμώνει, καθώς μας βοηθά να εκτονωθούμε αρχικά και έμμεσα να νιώσουμε κυρίαρχοι.
Ο Thomas Hardy (Άγγλος μυθιστοριογράφος) υποστηρίζει πως «Comedy is tragedy, if you only look deep enough» προσεγγίζοντας την βαθύτερη σχέση των δύο ειδών και καταλήγοντας κι εκείνος σε ένα ανάλογο συμπέρασμα.
Στην κωμωδία αποδομείται κάθε φαινομενικά απαραίτητο και ισχυρό για την ευτυχία μας στοιχείο, όπως η δύναμη της ομορφιάς, της εξουσίας, του πλούτου, της διάνοιας, της αρτιμέλειας, της σωματικής δύναμης και ότι άλλο πιστεύουμε ότι πρέπει να έχουμε οπωσδήποτε για να ευτυχίσουμε, και η απουσία τους δεν μπορεί να βλάψει τον ήρωα γιατί έχει την δύναμη να σταθεί όρθιος δίχως αυτά. Αντίθετα ενδυναμώνει κάθε φαινομενικά αρνητικό στοιχείο, αντιστρέφοντας μια οδυνηρή πραγματικότητα.
Ο κωμικός ήρωας
Οι κωμικοί ήρωες δεν γνωρίζουν την λειτουργία τους μέσα στην αφήγηση και αυτή είναι η δύναμή τους. Ζουν το προσωπικό τους δράμα κι υποφέρουν. Αναρωτιόμαστε λοιπόν, γιατί η ενσυναίσθησή μας μοιάζει να μην λειτουργεί σε αυτές τις περιπτώσεις και να διασκεδάζουμε με το δράμα τους.
Ισχυρός αποδεικνύεται εκείνος που έχει αυτογνωσία και την δύναμη να αυτοσαρκάζεται, δίχως να φοβάται ότι απειλείτε από την απογύμνωσή του, από την έκθεση στους κινδύνους και την απώλεια, αφού έμμεσα βάζει στην θέση τους όσους ποθούν να πατήσουν πάνω στην «Αχίλλειο πτέρνα» του για να υπερισχύσουν. Ο Συρανό ντε Μπερζεράκ, η τεράστια μύτη του και ο ευρηματικός του αυτοσαρκασμός είναι το πιο τρανό παράδειγμα. Φυσικά διακωμωδεί την κατάστασή του, όμως δεν παύει να υποφέρει.
Ανατροπή
Η έκπληξη λειτουργεί δυναμικά στην κωμωδία. Μπορείτε να τραβήξετε την προσοχή του αναγνώστη σε μια κατάσταση με την πλέον αναμενόμενη εξέλιξη, μέχρι να συμβεί ακριβώς το αντίθετο. Μια παράμετρος που δεν έχει υπολογίσει ο ήρωας και τον βγάζει από μια δύσκολη θέση, ένας από μηχανής Θεός ή ακόμη κι ένας σοβαρός εχθρός που αποκαλύπτει τους φόβους και τις αδυναμίες του.
Σε αυτήν την περίπτωση έχετε ένα άσο στο μανίκι σας, την ανατροπή. Ένα ισχυρό χαρτί που αγαπούν οι αναγνώστες καθώς τους βγάζει από την ρουτίνα τους. Το αναμενόμενο λειτουργεί καμιά φορά ως ηθικοδιδακτικό, σαν κλασικό παραμύθι για καλά παιδιά, ενώ η ανατροπή δημιουργεί τροφή για σκέψη. Πρέπει να επιλέξετε την πιο κατάλληλη στιγμή για να εμφανίσετε τον άσο της κωμωδίας, με ένα εντελώς φυσικό τρόπο ώστε να μην γίνει αντιληπτό ότι το είχατε σχεδιάσει από πριν.
Μπορείτε να εκπλήξετε το αναγνωστικό κοινό ακόμη κι εάν επιλέξετε να εξελίξετε την ιστορία σας με την λιγότερο αναμενόμενη αντίδραση του ήρωα. Όπως κάποιος που βρίσκετε σε κίνδυνο, αλλά αντιδρά σαν ένα μικρό παιδί που δεν γνωρίζει τις πιθανές επιπτώσεις που έχει η τρέχουσα κατάσταση στην ζωή του και προσπαθεί να διατηρήσει την ψυχραιμία του, τοποθετώντας την απειλή σε κάποια απόσταση από εκείνον. Ή ακόμη κι ένας ήρωας που συνειδητοποιεί ότι η απειλή που δέχεται τον αφήνει παγερά αδιάφορο, όπως συμβαίνει στον “Ακίνδυνο”1 . Ο ήρωας γυρίζει αδιάφορα την πλάτη και φεύγει, όταν κάποιος τον απειλεί ότι θα βλάψει την γυναίκα του, η οποία σε όλη την ιστορία παρουσιάζεται ως μια σπάταλη κι αδίστακτη γυναίκα καιροσκόπο.
Υπερβολή
Η υπερβολή και το σουρεαλιστικό στοιχείο στην γραφή μπορεί να δώσει κωμικά στοιχεία που συνήθως απολαμβάνουν οι αναγνώστες. Παίρνοντας πρότυπα από την ζωή, βρίσκουμε συχνά ισορροπίες που δεν τολμούμε να ταράξουμε για να μην φανούμε εξωπραγματικοί και αναξιόπιστοι αφηγητές.
Σκεφτείτε όμως. Η πραγματικότητά μας χτίζετε κυρίως από τις δικές μας εμπειρίες, αλλά και από την γνώση μας πάνω στις εμπειρίες των άλλων ανθρώπων, όπου γίναμε με κάποιον τρόπο μάρτυρες. Δηλαδή, αυτό που έχουμε κατά νου ως πραγματικότητα, δεν είναι παρά το αποτέλεσμα μιας σύνθεσης όλων των “αφηγήσεων” στις οποίες υπήρξαμε κάποτε στην ζωή μας “πρωταγωνιστές”, αλλά και “ακροατές” των άλλων. Δίνοντας έμφαση σε όσα επιθυμούμε να τονίσουμε, δημιουργούμε μια νέα, άγνωστη και ενδιαφέρουσα πραγματικότητα. Η φαντασία ταξιδεύει με μεγαλύτερη άνεση σε αυτά τα ενδιαφέροντα διαφορετικά μονοπάτια, γίνεται απολαυστική και μαθαίνουμε επιτέλους τι θα μπορούσε να είχε γίνει εάν τα πράγματα είχαν φτάσει στα άκρα…
Μην παίρνετε τον εαυτό σας στα σοβαρά.
Μπορεί να θέλουμε υποσυνείδητα να περάσουμε ένα μήνυμα με την ιστορία μας, αλλά δεν είμαστε οι δάσκαλοι του κόσμου, την δική μας εκδοχή του απλά απεικονίζουμε. Η αφήγηση ιστοριών είναι ένα ενδιαφέρον παιχνίδι επικοινωνίας ανάμεσα σε αυτόν που αφηγείται και σε εκείνον που την προσλαμβάνει.
Η Μάργκαρετ Άτγουτ, σε ένα διαφημιστικό βίντεο2 για το masterclass γραφής όπου διδάσκει, ξεκινάει μια νέα εκδοχή της κοκκινοσκουφίτσας “It was dark inside the woolf” ανατρέποντας το αναμενόμενο και καταλήγει σε μια προτροπή-συμβουλή προς τους νέους συγγραφείς για επιτυχημένες αφηγήσεις.
“Hold my attention!”
Μη παίρνετε τον εαυτό σας στα σοβαρά, κάντε παιχνίδι με τις πιθανές διάφορες εκδοχές τις ιστορίας σας και κρατήστε ζωντανό το ενδιαφέρον του αναγνωστικού σας κοινού.
Σεβασμός στην διαφορετικότητα
Η διακωμώδηση κάποιων φυσικών χαρακτηριστικών μπορεί να γίνει οδυνηρή, όταν η ομάδα των ανθρώπων που αφορά νιώθει απαξίωση. Αντίθετα η διακωμώδηση των ίδιων χαρακτηριστικών, από το πρόσωπο που τα φέρει μπορεί να εκληφθεί ως δύναμη, όπως αναφέραμε και παραπάνω στην περίπτωση του Συρρανό ντε Μπερζεράκ, όμως και πάλι οφείλουμε να είμαστε πολύ προσεκτικοί.
Ωστόσο, μπορούμε να διακωμωδήσουμε πράγματα και καταστάσεις που θεωρούνται γενικά αποδεκτές και αφορούν κυρίως κακές συμπεριφορές των ανθρώπων ενάντια στο γενικό καλό κι όχι στοιχεία της εμφάνισης που έτυχε να φέρουν ή της προσωπικότητάς τους. Μπορούμε, για παράδειγμα, να γελάσουμε με την καρδιά μας όταν ένας απατεώνας ή ένας ψεύτης αποκαλύπτεται με τον πιο ανόητο τρόπο.
Οφείλουμε στον εαυτό μας, ως συνειδητοί πολίτες πολίτες αυτού του κόσμου, αλλά και στο κοινό μας να σεβόμαστε την διαφορετικότητα και να είμαστε αρκετά προσεκτικοί ακόμη κι αν δεν έχουμε τις ίδιες πεποιθήσεις με ορισμένους ανθρώπους, αλλά κυρίως αν όσα συμβαίνουν σε εκείνους είναι καθαρά θέμα τύχης και όχι αποτέλεσμα δικών τους κακών ή κακόβουλων επιλογών.
