Πως δύο αντίθετες έννοιες μπορούν να συνυπάρχουν
Το δημιουργικό σβήσιμο είναι μια διαδικασία, όπου αφαιρείται από το τελικό κείμενο καθετί περιττό. Πολύ συνηθισμένη συμβουλή που δίνουν οι έμπειροι συγγραφείς σε νεότερους είναι να μην διστάσουν να σκοτώσουν τα αγαπημένα τους. “Kill your darlings!” H φράση αποδίδεται στον William Faulkner (1897–1962) που είχε πει “In writing, you must kill all your darlings”. Όμως φέρεται και ο Arthur Quiller-Couch νωρίτερα να έχει πει “Murder one’s darlings”. Δεν είναι ξεκάθαρο ποιος το έχει πει πρώτος μιας και αποδίδετε και σε άλλους συγγραφείς. Ακόμη και ο Stephen King την αποδίδει με τον δικό του τρόπο.
Kill your darlings, kill your darlings, even when it breaks your egocentric little scribbler’s heart, kill your darlings.
Stephen KingOn Writing: A Memoir of the Craft
Πρόκειται για τμήματα κειμένου ή κάτι άλλο, όπως καινούρια πρόσωπα ή τοπία, που ενώ έχουν γραφτεί με πολλή αγάπη και μεράκι, δεν έχουν κάτι σημαντικό να προσφέρουν. Αν και μπορούν να χαρακτηριστούν άνετα ως καλογραμμένα λογοτεχνικά τμήματα κειμένου, τείνουν να λειτουργούν ως περιττή πληροφορία που επιβαρύνει το συνολικό έργο, ενώ κάποιες φορές αποσπούν την προσοχή του/της αναγνώστη/τριας από την ροή της ιστορίας.
Στην Ελλάδα ο αντίστοιχος όρος της φράσης “Kill your darlings” στην Δημιουργική γραφή είναι το Δημιουργικό σβήσιμο, το οποίο είναι πέρα για πέρα πραγματικά δημιουργικό, όσο και να φαίνεται καταστροφικό και αποδίδετε στον Μίμη Σουλιώτη.
«Δημιουργική γραφή» σημαίνει πάνω απ’ όλα δημιουργικό σβήσιμο.
Μίμης ΣουλιώτηςΔημιουργική Γραφή. Οδηγίες Πλεύσεως (Βιβλίο εκπαιδευτικού), 2012
Μέρος από το κείμενο μας δεν χρειάζεται να φτάσει ποτέ στους/στις αναγνώστες/τριές μας, ωστόσο δεν ήταν ποτέ άχρηστο. Μοιάζει με όλα εκείνα τα προσχέδια που κάνουν οι ζωγράφοι για να γνωρίσουν καλύτερα το αντικείμενό τους πριν καταλήξουν στο τελικό σχέδιο που θα γίνει το μεγάλο έργο τέχνης. Παραμένει, δηλαδή, ένα σημαντικό μέρος της δημιουργικής διαδικασίας.
Το δημιουργικό σβήσιμο είναι δημιουργική γραφή.
“Σκοτώστε” τις άσχετες υποπλοκές
Το «λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν» ισχύει και στην αφήγηση. Οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες δεν θέλουν να χάνουν πολύτιμο χρόνο να διαβάζουν ξανά και ξανά όσα ήδη γνωρίζουν. Η περιττή πληροφορία λειτουργεί ως φλυαρία και η φλυαρία σε ένα/μια συγγραφέα δηλώνει μια ανασφάλεια για την αφηγηματική του ικανότητα.
Don’t show off! It’s about the story, not about you, the author.
James Whitfield ThomsonWriter’s Digest, “How I Learned to Kill My Darlings”
Αφαιρέστε όποια “παρένθεση” στην δράση είναι ξένη και δεν εξυπηρετεί τις ανάγκες της βασικής ιστορίας. Πρόκειται για μια μικρότερη ιστορία που θα μπορούσε να λειτουργήσει και αυτοτελώς, αλλά δεν προσφέρει τίποτα παραπάνω στην ροή. Τι κάνουμε λοιπόν; Την αφήνουμε εκεί γιατί είναι από τις αγαπημένες μας; Όχι, φυσικά. Εάν μας πονάει πολύ να την σβήσουμε, τότε την αφαιρούμε με αποκοπή και την τοποθετούμε σε ένα καινούριο έγγραφο με επικόλληση. Έπειτα, γράφουμε με αυτήν ένα υπέροχο διήγημα. Τίποτα δεν πάει χαμένο, αρκεί να το τοποθετήσουμε εκεί ακριβώς που αρμόζει.
“Σκοτώστε” τους/τις περιττούς/τες ήρωες/ηρωίδες
Προς Θεού, δεν χρειάζεται να γίνεται “δολοφόνοι”! Για αρχή μην “γεννάτε” νέους/νέες ήρωες/ηρωίδες για να εμπλουτίσετε το κείμενό σας. Δεν γράφεται τηλεοπτικό σήριαλ για καθημερινή προβολή. Οι παράλληλες ιστορίες σε μια κοινότητα ανθρώπων δεν μας ενδιαφέρουν. Μας ενδιαφέρει αυτή η μια ιστορία, η πλέον σημαντική που επέλεξες να αφηγηθείς. Όλα τα άλλα δεν έχουν καμιά σημασία. Τουλάχιστον όχι σε αυτήν την ιστορία.
Κάθε φορά που μας συστήνεται ένα καινούριο πρόσωπο έχουμε καινούριες πληροφορίες. Τα πολλά πρόσωπα δημιουργούν ακόμη και πολύπλοκες σχέσεις και συχνά είναι δύσκολα διαχειρίσιμες. Όσα πρόσωπα επιλέγετε να εισάγετε μέσα στην ιστορία πρέπει να έχουν λόγο ύπαρξης. Πρέπει να βοηθούν την ιστορία μας να πάει παρακάτω και εάν δεν επηρεάζουν σημαντικά στην έκβαση της, πρέπει να παραμείνουν απλά πρόσωπα. Ένα απλό στοιχείο της ιστορίας καμιά φορά και δίχως όνομα.
Στην λογοτεχνία αυτά τα πρόσωπα λειτουργούν ως επίπεδες προσωπικότητες, δισδιάστατες χωρίς βάθος. Συχνά είναι στερεοτυπικοί χαρακτήρες που κανείς δεν ενδιαφέρεται να εμβαθύνει στην ψυχολογία και τα κίνητρά τους. Το μόνο που έχει ενδιαφέρον είναι τι θέλουν, πως λειτουργούν και στην τελική πως μπορούν να επηρεάσουν την ροή της ιστορίας. Σε κάθε άλλη περίπτωση, οφείλουμε να “τα σκοτώσουμε”, δηλαδή απλά να τα στείλουμε να πάνε από κει που ήρθαν. Κάπου στο πίσω μέρους του μυαλού μας. Μας είναι αδιάφορα.
Επιμεληθείτε το κείμενό σας ή συμβουλευτείτε έμπειρους/ες αναγνώστες/τριες
Οι νέοι/ες συγγραφείς βιάζονται να δουν το κείμενό τους σε βιβλίο και το στέλνουν αμέσως μόλις το ολοκληρώσουν σε διάφορους εκδοτικούς. Αυτό είναι κάπως επίφοβο για την τύχη του εάν δεν το επεξεργαστούμε λίγο περισσότερο. Είναι όμως κι αυτό μια πρακτική.
Κάποιοι είτε διστάζουν, είτε είναι κουρασμένοι από την προσπάθεια και το αφήνουν σε κάποιο συρτάρι. Στην περίπτωση αυτή το ξεχασμένο δικό μας κείμενο θα μπορούσε να γίνει το επόμενο βιβλίο που θα θέλαμε να διαβάσουμε. Ξεκούραστοι πια από την διαδικασία της συγγραφής, το διαβάζουμε με κάποια απόσταση συναισθηματικής φόρτισης. Στην ανάγνωση αυτή είναι δυνατόν να βρούμε σημεία που νιώθουμε ότι δεν λειτουργούν και να μπούμε στην διαδικασία να τα αφαιρέσουμε.
Ανάλογη δουλειά μπορεί να κάνει και ο/η ιδανικός/η μας αναγνώστης/τρια. Η πολύτιμη γνώμη του δικού μας ανθρώπου που εμπιστευόμαστε την κρίση μπορεί να μας βοηθήσει να αφαιρέσουμε περιττό κείμενο ή περιεχόμενο, ώστε το μυθιστόρημά μας να έχει περισσότερες ευκαιρίες να εγκριθεί για έκδοση. Προσοχή, όμως. Οι παρατηρήσεις αυτές πρέπει να μας προβληματίσουν, καθώς εμείς γνωρίζουμε καλύτερα την λειτουργικότητα των στοιχείων που μας προτείνουν να αλλάξουμε ή να αφαιρέσουμε. Δεν βιαζόμαστε να διαγράψουμε κάτι. Αναρωτιόμαστε πρώτα, εάν με την αφαίρεση τους, ενδεχομένως να δημιουργούμε ένα κενό.
Στην συνέχεια έρχεται η επιμέλεια κειμένου από έναν/μια επαγγελματία. Πρόκειται για μια δημιουργική διεργασία μέσα από την οποία θα πρέπει να περάσει κάθε κείμενο πριν εκδοθεί.
Στην επιμέλεια ένας/μια έμπειρος/η επιμελητής/τρια μπορεί να εντοπίσει όσα έχουν διαφύγει της προσοχής του/της συγγραφέα/έως και να γίνουν οι κατάλληλες αλλαγές. Μέσα σε αυτές τις αλλαγές είναι και το δημιουργικό σβήσιμο. Όταν αφαιρούνται τμήματα από το τελικό κείμενο δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι το πρωτόλειο κείμενο είναι προβληματικό. Είναι πολύ συνηθισμένο το μάτι του/της συγγραφέα/έως να μην μπορεί να εντοπίσει το περιττό περιεχόμενο, είτε γιατί δεν έχει περάσει το χρονικό διάστημα που χρειάζεται για να “ξεκουραστεί” και να απεμπλακεί συναισθηματικά από την ιστορία του, με αποτέλεσμα να μην τα εντοπίζει μόνος/μόνη του/της, είτε επειδή διστάζει να σκοτώσει τα αγαπημένα του/της. Ο/Η επιμελητής/τρια λειτουργεί ως μελλοντικός/η αναγνώστης/τρια και νιώθει ξεκάθαρα την αίσθηση που αφήνει η ανάγνωση του κειμένου, καθώς η ιστορία εξελίσσεται. Η εμπειρία του/της στην επιμέλεια είναι σημαντική στον εντοπισμό των περιττών πληροφοριών και η αφαίρεσή τους κάνει το κείμενο πιο περιεκτικό και πιο ενδιαφέρον. Ακόμη κι εάν διαφωνείτε με τις προτάσεις του/της η καλή συνεργασία μαζί του/της μόνο ωφέλιμη μπορεί να είναι.
